Eetstoornis. Eetproblemen. Een verstoorde relatie met voeding. Is het een mentale ziekte, of zit er meer achter? Wanneer je er precies last van hebt is in ieder geval een ongelofelijk grijs gebied binnen de medische wereld. De criteria zijn breed en soms achterhaald. De eetstoornis NAO is niet voor niets de meest voorkomende diagnose en we weten inmiddels dat iemand met overgewicht ook anorexia kan hebben. In het klassieke en eveneens achterhaalde beeld van de uitgemergelde, jonge en vaak welgestelde vrouw wordt ondervoeding gezien als een typisch symptoom van een eetstoornis. Het werd lange tijd gezien als een gevolg, maar zou het ook de oorzaak van eetstoornissen kunnen zijn?
Het is een theorie waar nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek naar is gedaan. (1) Het meest bekende onderzoek waarin de invloed van ondervoeding op het denkvermogen en de belevingswereld het duidelijkst naar voren komt is natuurlijk het omstreden Minnesota Starvation Experiment. Je zou gerust kunnen stellen dat de deelnemers doordraaiden als gevolg van ondervoeding. Een extreem voorbeeld als gevolg van een extreem onderzoek. Naomi Wolf schijnt in haar boek The Beauty Myth een veel genuanceerder licht op de gevolgen van ondervoeding, waarna er een lampje ging branden.
Waarna ik voor mijn gevoel niet anders kon dan me erin verdiepen en erover schrijven. Ik moest mijn hart luchten en aangezien dit mijn blog is leek dit me de enige juiste plek om dat te doen. Niet om te provoceren, wel om het gesprek te openen. Om van elkaar te blijven leren in de hoop dat we vooruit blijven gaan in onze kennis van een schijnbaar ongrijpbare ziekte. So here we go!
De invloed van honger op je brein
Om af te vallen moet je minder eten dan je lichaam nodig heeft. Dit leidt tot honger en ondervoeding, wat NIET hetzelfde is als ondergewicht. Je bent ondervoed zodra jouw lichaam onder jouw setpoint gewicht zit. Op dat moment stopt je lichaam allerlei processen en gaat het zich concentreren op de meest vitale functies. Ondervoeding wordt door je lichaam altijd als levensbedreigend gezien. Ongeacht de mate of ernst. Dit is de reden dat je continu moe bent, het koud hebt of last hebt van andere symptomen. Je lichaam heeft door een gebrek aan voedingsstoffen geen tijd en energie meer om dat te reguleren. (2)
Honger of ondervoeding heeft niet alleen invloed op lichamelijke functies, maar ook op je brein. Hangry is een bekend fenomeen en ik kan met zekerheid zeggen dat het beter voor iedereen is om uit mijn buurt te blijven zodra mijn maag begint te knorren. Ik word er echt geen vrolijker mens van. Dit humeur verdwijnt ook weer als sneeuw voor de zon met behulp van een lekkere, volledige maaltijd. En daar zit het probleem voor mensen die op dieet zijn. De maaltijd is niet volledig. Je wilt afvallen en dus eet je minder dan je nodig hebt.
Als je dit lang genoeg volhoudt raak je vanzelf geobsedeerd door eten. Dit wordt niet veroorzaakt door een gebrek aan wilskracht. Er is niets mis met je. Je zou niet prima kunnen afvallen als je nou gewoon eens wat meer wilskracht zou tonen. Je bent in gevecht met de natuur. Jouw eigen natuur. Je lichaam wil kunnen blijven functioneren. Wil koste wat het kost voorkomen dat je verder ondervoed raakt en stuurt signalen naar je brein om ervoor te zorgen dat eten je nummer één prioriteit wordt. Ik dacht op een gegeven moment zelfs dat ik chef wilde worden. 24 Kitchen, Masterchef en Jamie’s 30 Minute Meals waren mijn favoriete programma’s. Tegenwoordig vind ik het bijna te veel moeite om iets in de magnetron te zetten.
Waarom ontwikkelt niet iedereen die op dieet is een eetstoornis?
Een eetstoornis begint bijna altijd als een ogenschijnlijk onschuldig dieet waar je vervolgens zo in vast loopt dat er weinig van je leven overblijft. De reden dat het zo lang onzichtbaar blijft is de normalisatie van het diëten in onze cultuur. Ontzettend veel “typische eetstoornisgedragingen” worden door Jan en alleman ingezet als onderdeel van een dieet. Om die reden zijn we het normaal gaan vinden dat je calorieën telt, maaltijden compenseert of af wilt vallen. Vrijwel iedereen doet het.
Toch ontwikkelt niet iedereen een eetstoornis. Dit komt doordat het ook afhankelijk is van bepaalde karaktereigenschappen. Perfectionisme, doorzettingsvermogen en een laag zelfbeeld zijn bekende risico factoren. Een negatief zelfbeeld en een gebrek aan eigenwaarde worden vervolgens ook weer door de eetstoornis versterkt. (3)(4)
Ook de levensfase waarin je zit kan een rol spelen. Een eetstoornis kan als houvast dienen wanneer je het moeilijk hebt. En voor de duidelijkheid, opgroeien en je weg proberen te vinden in de wereld is op zichzelf al moeilijk genoeg. Hier is niet per definitie een levens veranderend trauma voor nodig.
Ongeacht de verschillende persoonlijkheidstrekken en omstandigheden die bijdragen aan de ontwikkeling van een eetstoornis blijft de eerste aanzet in de meeste gevallen toch echt het dieet. Het dieet waar in alle onschuld mee wordt begonnen. De honger en ondervoeding die daarop volgt. De invloed dat dit heeft op je brein. Je kan niet meer logisch nadenken wat best wel eens de oorzaak zou kunnen zijn van het “doordraaien” in eetregels. Van het niet meer helder kunnen zien van je eigen lichaam.
Herstellen van een eetstoornis
Wanneer we een eetstoornis als een mentale ziekte zien wordt het op dezelfde hoop gegooid als een depressie, borderline en andere persoonlijkheidsstoornissen. Met één enkel groot verschil. Medicatie.
Medicatie is altijd een onderdeel van de behandeling van “klassieke” mentale ziektes, maar niet van de behandeling van eetstoornissen. Er wordt soms wel gebruik van gemaakt, maar het gaat dan altijd om medicatie dat primair bedoeld is voor andere mentale ziektes zoals een psychose of depressie. Bovendien is er bijna geen wetenschappelijk bewijs dat laat zien dat deze medicijnen ook daadwerkelijk effect hebben wanneer er sprake is van een eetstoornis. (5)
Ik wil hiermee natuurlijk niet beweren dat een eetstoornis geen ingewikkelde mentale ziekte is of kan zijn. Wel kan ik mijn blogs maar op één manier schrijven en dat is vanuit mijn eigen ervaring. Een ervaring van een soort manische toestand rondom voeding, beweging en mijn lichaamsbeeld die ontzettend veel vrouwen herkennen. Ik wil absoluut niets afdoen aan de ernst van gedwongen opnames en sterfgevallen. Mijn hart gaat zo ontzettend uit naar iedereen die worstelt met eten en zijn of haar lichaam. Iedereen verdient vrijheid. Iedereen verdient erkenning. Ook de mensen die wél een eetstoornis of verstoorde relatie met eten hebben, maar die – gelukkig – nooit met een al dan niet verplichte opname te maken krijgen. En dat zijn er ontzettend veel.
De invloed van honger op je herstel
Mijn herstel bestond uit twee elementen. Genoeg eten en therapie. De reden dat ik jarenlang in “half herstel” ben blijven hangen is dat ik al die tijd dacht dat ik genoeg at. In werkelijkheid at ik nog steeds veel te weinig. De eetbuien die ik had zag ik niet als een aanwijzing daarvan, maar als op zichzelf staand probleem waar ik vanaf moest.
Pas toen ik echt voldoende ging eten had ik de kracht om aan mijn gedachten te werken. Iets wat ik nu ontzettend logisch vind klinken. Dat is het echte werk. Dat is ontzettend moeilijk en daar heb je geen energie voor als je onvoldoende voeding binnenkrijgt. Als je gewoon niet logisch kunt nadenken omdat je ondervoed bent. Het is extra moeilijk omdat de eetstoornis gedragingen na verloop van tijd gewoontes zijn geworden. Deze gewoontes hebben neurologische wegen aangelegd in je brein. Het goede nieuws is dat deze gelukkig ook weer afgebroken kunnen worden en vervangen kunnen worden door een gezondere variant.
De enige manier om dit te doen is door niet meer te luisteren naar je eetstoornis. Door geen gebruik meer te maken van de bekende paden in je brein zullen ze vanzelf verdwijnen. Je creëert nieuwe gewoontes en daarmee nieuwe wegen. Als deze eenmaal zijn aangelegd zullen de oude “eetstoornis wegen” niet langer als bekend, veilig en normaal voelen. Door de nieuwe wegen vaak genoeg te gebruiken en de oude lang genoeg links te laten liggen wordt je uiteindelijk comfortabel met andere gedachtes en gedragingen. Dit duurt even en dat is de reden dat het zo moeilijk is. Het voelt een tijd lang gewoon echt onmogelijk.
Hoe nu verder in het aanpakken van de oorzaak van eetstoornissen?
Ik vind het meer dan tijd dat we de normalisatie van het uithongeren van onze gezonde lichamen onder de loep gaan nemen. We maken onszelf in het beste geval moe en futloos. In het slechtste geval worden we doodziek in onze jacht naar het “perfecte lichaam.” Niet omdat we dom of oppervlakkig zijn, maar omdat het ons geleerd is. Het kan toch ook geen toeval zijn dat het schoonheidsideaal zwaarder op vrouwen drukt dan op mannen en dat het overgrote deel van de mensen met een eetstoornis vrouw is?
Het wordt tijd dat we niet langer doen alsof de doodsangst van mensen met een eetstoornis om dik te worden, zijn of blijven zo maar uit de lucht is komen vallen. Alsof dit een ongrijpbaar onderdeel is van een mentale stoornis waar niemand iets aan kan doen. Dat kunnen we wel. De angst om dik te worden is in onze samenleving zo normaal dat we niet eens lijken te zien dat dit een ontzettend groot onderdeel is van iedere eetstoornis. “Niemand wil aankomen. Bij jou is het wel heel erg, maar dat is niet het echte probleem…” Dat is niet normaal. Dik zijn is niet erg en ook niet per definitie ongezond. (6) Als er iets ongezond is dan is het het schoonheidsideaal dat ervoor zorgt dat we dit niet inzien. Met alle gevolgen van dien.
Waarom erkennen we niet dat het feit dat we massaal op dieet zijn weleens bij zou kunnen dragen aan het ontstaan van eetproblemen? Dat honger een onstabiele mentale toestand veroorzaakt die een eetstoornis misschien wel in de hand werkt? Waarom is het bespreken van de maatschappelijke druk om slank te blijven geen standaard onderdeel van de behandeling van eetstoornissen? De uit de kluiten gewassen doodsangst waar ik overduidelijk last van had is in mijn therapie sessies amper aan bod gekomen. Kan dit niet anders? Moet dit niet anders?
